Gia Long Thông bảo
ở trên tôi không rõ xu này là quan, tiền hay đồng - TL.
“Đi chợ tính tiền” là một bài ca dao được in làm bài học thuộc lòng cho học sinh lớp “sơ đẳng” trong sách Quốc văn giáo khoa thư năm 1948, trang 114. Bài thơ kể chuyện một người phụ nữ đi chợ về, phải trình bày minh bạch, rõ ràng việc chi tiêu với chồng.
Một
quan tiền tốt mang đi,
Nàng mua những gì mà tính chẳng ra.
Thoạt tiên mua ba tiền gà,
Tiền rưỡi gạo nếp với ba đồng trầu.
Trở lại mua sáu đồng cau,
Tiền rưỡi miếng thịt, giá rau mười đồng.
Có gì mà tính chẳng thông?
Tiền rưỡi gạo tẻ, sáu đồng chè tươi.
Ba mươi đồng rượu, chàng ơi,
Ba mươi đồng mật, hai mươi đồng vàng.
Hai chén nước mắm rõ ràng,
Hai bảy mười bốn, kẻo chàng hồ nghi.
Hai mươi mốt đồng bột nấu chè,
Mười đồng nải chuối, chẵn thì một quan.
Quan là đồng tiền cổ, những người muôn năm cũ giờ không còn, biết hỏi ai đây? Chợt nhớ một câu trong bài hát của nhạc sĩ Văn Phụng:
Một quan là sáu trăm đồng.
Chắt chiu tháng tháng cho chồng đi thi.
(phổ thơ Trăng sáng vườn chè - Nguyễn Bính).
Theo tìm hiểu của tôi, 1 quan = 10 tiền = 600 đồng theo luật từ thời Trần, Lê đến thời Nguyễn, vị vua Bảo Đại như Gia Long Thông Bảo, Minh Mệnh Thông Bảo, Thiệu Trị Thông Bảo rồi Tự Đức Thông Bảo, Khải Định Thông Bảo và Bảo Đại Thông Bảo.
Phải nói rằng nhà này chắc khá giả, nên tiền đi chợ mới tiêu pha xông xênh như vậy.
Tại sao? Quan Chính Nhất phẩm - tựa như Tể tướng do vua Minh Mạng định cho 1 năm là tiền 400 quan, gạo 300 phương, tiền xuân phục 70 quan. Còn quan Chính Cửu phẩm chỉ có 18 quan, 16 phương gạo với 4 quan xuân phục mà thôi;
1 phương gạo = khoảng 28,6kg;
Khi đó vua Gia Long quy định 1 lạng ta vàng bằng 17 lạng bạc và 1 lạng bạc thì giá 2 quan 8 tiền đồng.
Thật thú vị, để hiểu bài toán ẩn bên trong bài ca dao cổ, có lẽ từ thời vua Minh Mạng mà ta đã phải đi loanh quanh, lòng vòng, để biết thêm vài điều hay ho về lịch sử... phải không các bạn.
