Ảnh do Gemini tạo
Từ những
ngày đầu lập quốc, nhà Lý đã nung nấu khát vọng xây dựng một vương triều vững mạnh,
sánh vai với các cường quốc phương Bắc. Triều đại Lý Thái Tổ, Lý Thái Tông, rồi
Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông không chỉ chú trọng phát triển kinh tế, quân sự mà
còn đề cao Phật giáo, xem đó là quốc giáo, là nền tảng tinh thần cho dân tộc.
Chính trong thời kỳ hưng thịnh ấy, bốn công trình vĩ đại, được đúc bằng đồng,
mang sức mạnh và linh khí của non sông, đã ra đời. Người đời gọi đó là "An
Nam Tứ Đại Khí".
1. Tháp Báo Thiên - Trấn Giữ Thăng
Long (Đời Lý Thánh Tông)
Năm
1057, dưới thời vua Lý Thánh Tông, tại phường Báo Thiên (nay là khu vực quanh
Nhà Thờ Lớn Hà Nội), một công trình kiến trúc Phật giáo đồ sộ đã được khởi dựng:
Đại Thắng Tư Thiên Bảo Tháp (thường gọi tắt là Tháp Báo Thiên).
Lý do để
tháp được coi là tứ đại khí là vì tầng trên cùng của đỉnh tháp đều được đúc bằng
đồng. Toà tháp cao tới 20 trượng (khoảng
70m, có tài liệu ghi 12 tầng, có tài liệu ghi 30 tầng), sừng sững giữa kinh
thành Thăng Long, được xem là trụ cột chống trời của Đại Việt. Tương truyền,
trên đỉnh tháp còn có tượng tiên nhân đứng hứng mưa làm thuốc cho vua, thể hiện
lòng tin vào sự che chở của thần linh. Tháp Báo Thiên không chỉ là công trình
kiến trúc đỉnh cao mà còn là biểu tượng cho uy thế và niềm kiêu hãnh của quốc
gia độc lập. Nó trấn giữ long mạch, bảo vệ kinh thành khỏi tai ương.
Trận
bão năm Mậu Ngọ (1258) đời Trần Thánh Tông đã làm ngọn tháp này bị đổ! Sau khi
được trùng tu, tháp lại bị sét đánh sạt mất 2 tầng về góc bên Đông vào năm Nhâm
Tuất (1322) đời Trần Minh Tông. Đến tháng 6 năm Bính Tuất (1406) đời Hồ Hán
Thương, nghĩa là 84 năm sau khi được trùng tu lần thứ hai, đỉnh tháp lại bị đổ,
mặc dù không gặp phải sự cố mưa bão hoặc sấm chớp gì.
Thời
thuộc Minh (1414-1427), quân Minh đã cho phá tháp chế súng. Chỗ tháp bị phá sau
đó được trổ đất thành gò cao để dựng tràng.
2. Chuông Quy Điền - Tiếng Chuông
Không Ngân (Đời Lý Nhân Tông)
Vào năm
Canh Thân (1080), dưới triều vua Lý Nhân Tông, triều đình cho đúc một chiếc
chuông cực lớn cho chùa Diên Hựu (chùa Một Cột ngày nay). Chuông được đúc bằng đồng khoảng 7,3 tấn với hy vọng tiếng chuông
sẽ vang vọng khắp cõi, mang lại an lành.
Tuy
nhiên, chuông quá lớn, không treo được lên gác chuông đã xây, và khi đánh thì lại
không phát ra tiếng kêu vang. Vua lấy làm tiếc, bèn cho vần chiếc chuông khổng
lồ này ra khu ruộng sau chùa. Khu ruộng ấy thấp trũng, lại có nhiều rùa sinh sống,
nên người đời gọi chuông là chuông Quy Điền (chuông ở ruộng rùa). Dù không kêu,
nó vẫn được xem là bảo vật lớn vì sự kỳ công và chất liệu quý giá.
Vào
tháng 10 năm Bính Ngọ (1426), chuông Quy Điền đã bị Vương Thông (nhà Minh) cho
phá hủy để chế súng đạn, hỏa khí.
3. Tượng Phật Chùa Quỳnh Lâm - Đức Phật
Khổng Lồ (Đời Lý Thánh Tông/Trần)
Tượng
Phật tại chùa Quỳnh Lâm (Đông Triều, Quảng Ninh) là pho tượng Phật Di Lặc bằng
đồng khổng lồ, được tạo dựng từ thời Lý Thánh Tông (năm 1057) và hoàn thiện,
trùng tu lớn vào thời Trần, do Thiền sư Nguyễn Minh Không chủ trì đúc.
Tương
truyền, tượng cao tới 6 trượng (khoảng 20m). Tượng lớn đến mức phải xây hẳn một
tòa điện cao 7 trượng để đặt, và đứng cách xa chùa đến 10 dặm vẫn thấy được nóc
điện che sát đầu pho tượng. Đây là minh chứng hùng hồn nhất cho sự phát triển rực
rỡ và quy mô của Phật giáo Đại Việt, là biểu tượng của lòng sùng đạo và nghệ
thuật đúc đồng tinh xảo.
Thời
gian giặc Minh xâm lược nước ta (1407-1427), chùa bị phá hủy, pho tượng bị cướp
mang đi (đầu thời Lê, chùa Quỳnh Lâm được dựng lại, nhưng đến đời Thiệu Trị
(1841-1847) lại bị đốt trụi)
4. Vạc Phổ Minh - Chiếc Vạc Hóa Rồng (Đời
Trần)
Dù Tứ Đại
Khí khởi nguồn từ nhà Lý, nhưng chiếc vạc đồng nổi tiếng lại được đúc vào thời
nhà Trần. Năm Nhâm Tuất (1262), nhân dịp Thượng hoàng Trần Thái Tông về chơi
quê hương Tức Mặc (Nam Định), triều đình đã cho đúc Vạc Phổ Minh tại chùa Phổ
Minh.
Chiếc vạc
này cũng vô cùng to lớn, sâu 4 thước, rộng 10 thước, nặng 6150 cân đồng. Truyền
thuyết kể rằng, miệng vạc dày và rộng đến nỗi hai người có thể chạy nhảy và đi
lại trên đó. Vạc Phổ Minh được xem là nơi hội tụ linh khí, là biểu tượng cho sự
thịnh vượng, vững vàng của triều Trần sau những chiến công chống Nguyên Mông.
Cùng với
chuông Quy Điền, tháng 10 năm Bính Ngọ (1426) khi bị vây ở Đông Quan, Vương
Thông đã cho phá vạc Phổ Minh đã được Quân Minh chuyển từ Thiên Trường (Nam Định)
về Đông Quan (Hà Nội).
