Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều
Tết không phải đơn giản là sự kết thúc một vòng thời
gian tính theo năm mà như là một tiếng lay gọi làm cho con người thức tỉnh bao
điều. Theo cách nhìn cũng như trải nghiệm của mình, tôi thấy Tết chứa đựng
trong nó những bí mật làm cho con người sống tốt đẹp hơn.
Mấy năm gần
đây, có một số người đã đặt vấn đề bỏ ăn Tết truyền thống và dùng tết dương lịch
thay vào. Lý do của họ thật đơn giản. Họ cho rằng Tết truyền thống hiện nay gây
ra một số phiền lụy như lãng phí thời gian và vật chất, sinh ra một số thói xấu
trong việc biếu xén quà cáp... và làm cho con người mệt mỏi.
Những hiện tượng
mà họ đưa ra là đúng.
Nhưng họ lại
sai lầm trong cách nhìn nhận bản chất của Tết truyền thống của người Việt Nam.
Thực chất, những phiền lụy ấy là sinh ra từ thái độ sống của những người lấy Tết
như là một lý do để thực thi những công việc khác chứ không phải là một sự kiện
của văn hóa.
Những sự kiện
văn hóa được sinh ra từ đời sống tinh thần của con người và những sự kiện văn
hóa ấy quay lại làm lên đời sống tinh thần của con người. Tết chỉ diễn ra trong
mấy ngày nhưng lại chứa đựng những giá trị tinh thần bền vững của văn hóa Việt.
Tết không phải đơn giản là sự kết thúc một vòng thời gian tính theo năm mà như
là một tiếng lay gọi làm cho con người thức tỉnh bao điều. Và theo cách nhìn
cũng như trải nghiệm của mình, tôi thấy Tết chứa đựng trong nó những bí mật làm
cho con người sống tốt đẹp hơn.
Bí mật thứ nhất: Khơi mở tình yêu quê
hương
Mỗi năm, khi
đến những ngày giáp Tết, là lúc lòng người dâng lên nỗi nhớ quê hương và những
người thân yêu của mình. Người xa nhà mong trở về, người ở nhà mong người đi xa
về. Trong thời gian suốt một năm, những ngày giáp Tết là những ngày nỗi nhớ
thương ấy nhiều hơn tất cả những ngày khác.
Tôi từng gặp
những người định cư ở nước ngoài trong những ngày giáp Tết mà họ không trở về cố
hương mình được. Thời gian ấy đối với họ là khoảng thời gian mà ký ức họ ngập
tràn những kỷ niệm về nơi họ sinh ra và lớn lên. Đó cũng chính là thời gian mà
con người nghĩ về nơi chôn nhau cắt rốn nhiều nhất và da diết nhất.
Vào những
ngày giáp Tết ở quê tôi, những gia đình có người thân đi làm ăn, học hành xa hoặc
lấy chồng, lấy vợ ở xa đều mong ngóng họ trở về. Vào đêm giao thừa, những gia
đình ấy vẫn mở cửa ngõ và lắng nghe tiếng chân ai đó vào ngõ. Có thể những ngày
khác trong năm họ bận công việc, học hành...mà ít nhớ về cố hương. Và cũng có
thể có người bỏ quê ra đi vì nhiều lý do không có ý định trở về, nhưng khi Tết
đến, lòng họ bỗng đổi thay.
Lúc đó, tiếng
gọi của cố hương, của những người thân yêu vang lên trong lòng họ hơn lúc nào hết.
Và chính vậy mà có những người khi đã già thì tìm cách trở về cố hương. Không
ít những người Việt Nam sinh sống ở nước ngoài mấy chục năm cuối cùng đã trở về
để được sống và được chết trên mảnh đất cố hương mình.
Khoảng thời
gian kỳ diệu của những ngày giáp Tết đã chứa đựng trong đó những bí mật có khả
năng đánh thức những vẻ đẹp, những thiêng liêng trong sự lãng quên của con người.
Bí mật thứ hai: Kết nối với quá khứ
Vào ngày cuối
cùng của năm cũ, hầu hết ở các làng quê, những người sống khăn áo chỉnh tề ra
phần mộ của những người thân yêu đã khuất thắp hương và mời người đã khuất trở
về ăn Tết cùng gia đình.
Có một sự thật
là, trong cái thời khắc thiêng liêng đứng trước phần mộ của những người thân
yêu trong ngày cuối năm gió lạnh, những người sống cảm thấy được hơi thở, giọng
nói và nhìn thấy gương mặt của những người đã khuất.
Ngày cuối
cùng ấy của năm cũ, một không khí lạ lùng bao phủ con đường từ nghĩa trang trên
cánh đồng chạy về làng và bao phủ trong những ngôi nhà. Những mất mát, những
thương đau và nhớ nhung những người thân yêu đã khuất như vụt tan biến. Những
người sống cảm thấy ngôi nhà của họ ấm áp hơn.
Cái ngày cuối
cùng của năm cũ ấy như mở ra một cánh cửa vô hình để những người sống và những
người đã khuất gặp nhau cho dù chỉ ở trong cảm giác và cảm xúc. Nhưng những điều
đó cho dù mơ hồ vẫn là một phần quan trọng trong đời sống của con người. Nó làm
cho con người dâng lên tình yêu thương, lòng ơn kính với tổ tiên, ông bà, cha mẹ...
Và như một sự
vô tình, không khí của ngày cuối cùng năm cũ ấy gieo vào lòng người sống những
hạt giống của tình yêu thương và kết nối họ với quá khứ.
Bí mật thứ ba : Sự bền vững của gia
đình
Ai cũng có một
gia đình. Và không ít gia đình hiện nay do xã hội thay đổi và do nhiều lý do của
đời sống mà các thành viên trong gia đình sống tản mạn ở nhiều nơi khác nhau.
Có không ít gia đình chẳng bao giờ có một ngày xum họp đầy đủ các thành viên của
mình. Đôi khi, với lý do này, lý do khác mà ông bà, cha mẹ, anh em, dâu rể, con
cháu trong một gia đình không có dịp xum vầy với nhau.
Nhưng Tết là
dịp duy nhất với lý hợp lý nhất để mọi người bỏ hết công việc xum họp với nhau.
Khi mẹ tôi
còn sống, mẹ tôi mong Tết. Bà mong Tết không phải là mong như tôi từng mong Tết
đến hồi còn nhỏ cho dù Tết đến mẹ tôi phải lo lắng nhiều thứ. Mẹ tôi mong Tết để
những đứa con của bà có ít nhất một ngày quây quần bên bà như khi chúng còn nhỏ.
Cho dù khi tôi đã có tuổi, nhưng tôi vẫn cảm thấy vô cùng hạnh phúc khi có một
ngày anh chị em cùng con cháu trở về làng và được ngồi ăn một bữa cơm bên cha mẹ
trong ngôi nhà chúng tôi đã lớn lên.
Khi cha mẹ mất
đi, nhiều người mới nhận ra sự mất mát to lớn không gì bù đắp nổi. Một hiện thực
mà hầu như ai cũng nhận ra là đời sống hiện đại đã và đang xé một gia đình truyền
thống ra từng mảnh. Và như vậy, tính bền vững của một gia đình sẽ bị lung lay.
Hàng năm vào
những ngày giáp Tết tôi thích ngắm nhìn những người khăn gói về quê ăn Tết.
Không có gì quyến rũ họ ngoài việc họ được trở về nhà mình và xum họp với ông
bà, cha mẹ, anh em, họ hàng làng xóm. Hình ảnh ấy luôn làm tôi xúc động.
Nhưng càng
ngày càng nhiều hơn những người không muốn về quê ăn Tết hay ở nhà ăn Tết với
gia đình. Có những người còn trẻ tranh thủ dịp Tết đi du lịch. Họ rời gia đình
khi bắt đầu được nghỉ Tết và chỉ trở về để hôm sau bắt đầu ngày làm việc đầu
tiên của năm mới. Họ có cách nhìn và có quyền của họ.
Nhưng tôi thấy
tiếc cho họ khi họ không cùng ở nhà với cha mẹ mình chuẩn bị đón Tết. Bởi lúc
đó, thời tiết và không khí đang lan tỏa những gì ấm áp và thiêng liêng nhất
trong chu kỳ thời gian của một năm mà sau đó họ không thể tìm lại được cho tới
một năm sau. Sự lan tỏa ấy sẽ bồi đắp tâm hồn con người những những lớp
"phù sa" màu mỡ của những vẻ đẹp trong đời sống tinh thần con người.
Bí mật thứ tư: Sự hàn gắn
Có những rạn
vỡ giữa người này người kia mà một hoặc cả hai người không có cơ hội để gặp
nhau và nói một lời xin lỗi hay chia sẻ và xóa đi những hiềm khích, mâu thuẫn
trước đó. Nhưng khi Tết đến, họ nhận ra đó là cơ hội tốt nhất cho họ.
Thường khi bước
sang năm mới, người ta cho phép quên đi, bỏ qua những phiền lụy, những sai lầm
trong năm cũ của chính cá nhân mình. Có một bí mật nào đấy của năm mới đã ban
cho con người khả năng chia sẻ và tha thứ.
Bí mật ấy nằm
trong những cơn mưa xuân ấm áp bay về, trong sự thao thức của lòng người chờ đợi,
trong sự thiêng liêng của hương nến trên ban thờ mỗi gia đình, trong sự chào hỏi
ân tình của mọi người khi gặp nhau, trong giờ phút thiêng liêng của sự chuyển
mùa, trong sự tưởng nhớ những người thân yêu đã khuất...
Tất cả những
điều đó đã làm lòng người rạo rực và đổi thay. Có những gia đình mà anh em mâu
thuẫn với nhau rồi cứ giữ sự im lặng lạnh giá ấy ngày này qua ngày khác. Nhưng
khi họ cùng nhau ngồi xuống bên mâm cơm tất niên cùng chạm chén rượu, cùng mời
cha mẹ ăn cơm thì mọi chuyện bắt đầu tan đi.
Trước kia, cứ
vào những ngày cuối năm, những người làng tôi có chuyện xích mích hay sai trái
với ai đó thường mang một quả bưởi, một nải chuối, một cặp bánh trưng hay dăm cặp
bánh mật đến nhà người mà mình có xích mích hoặc có lỗi, xin được thắp nén
hương thơm trên ban thờ tổ tiên người đó và nói lời thanh minh hoặc xin lỗi.
Và như có
phép lạ, sự xích mích, sai trái bám theo họ đằng đẵng cả một năm trời bỗng rời
bỏ họ. Người được xin lỗi cũng nhận ra rằng: chính thời khắc thiêng liêng ấy của
đất trời và của lòng người đã làm cho người có lỗi thành thật. Và khi lòng
thành thật của người có lỗi được mở ra thì sự tha thứ cũng mở ra theo.
Bí mật thứ năm: Niềm hy vọng
Cuộc sống có
biết bao thăng trầm. Trong chúng ta ai cũng có những năm nhiều nỗi buồn, ít may
mắn. Nhưng ai cũng có một niềm tin rằng, ngày mai mọi điều sẽ tốt đẹp hơn, năm
mới mọi điều sẽ may mắn hơn. Không ít người gặp những năm vận hạn thường tự động
viên chính mình bằng một ý nghĩ: "Năm cũ sẽ qua đi, năm mới sẽ đến. Mọi điều
sẽ tốt đẹp hơn".
Đấy là một nguyện ước, đấy là một niềm tin.
Nếu không có
niềm tin ấy và nguyện ước ấy, không ít người sẽ bị những nỗi buồn, đau đớn và
kém may mắn dìm xuống vực sâu của sự thất vọng. Trong suốt một năm, có người có
thể sống triền miên trong buồn bã, bỏ mặc nhà cửa. Nhưng rồi đến một ngày giáp
Tết, họ đã đứng dậy, dọn dẹp nhà cửa với một niềm tin những điều tốt đẹp đang về
với họ. Cũng trong dịp năm mới, mỗi người đều nhận được những lời chúc mừng tốt
đẹp nhiều nhất trong một năm.
Cho dù thế
nào thì những lời chúc ấy cũng làm cho lòng người ấm lại và hy vọng vào một điều
tốt đẹp phía trước.
Những gì mà tổ
tiên đã làm ra và để lại cho chúng ta như những lễ hội, những ngôi chùa... là để
lại một lời nhắc, một tiếng gọi thức tỉnh chúng ta trong cuộc sống.
Không thể nói
lễ hội hay chùa chiền là phiền lụy, là tốn kém... mà bởi con người đã lợi dụng
những vẻ đẹp văn hóa ấy cho lợi ích cá nhân mình.
Lúc này, tôi
như thấy những ngọn gió thay mùa ấm áp, những cơn mưa xuân nồng nàn đang trở về
và những cành đào ủ kín những chùm hoa chuẩn bị mở ra đều chứa trong đó những
bí mật giản dị nhưng kỳ diệu cho đời sống con người.
