Trong bài viết trên báo Thanh Nghị, số 44 ra ngày 1/9/1943, nhà văn hóa Hoàng Đạo Thúy đã phân tích rất kỹ lưỡng về giá trị của chữ "Lễ" trong đời sống người Việt xưa và nay. Ông lập luận rằng giáo dục không chỉ là việc học kiến thức, mà còn là việc học Lễ, học cách làm người. Từ quan điểm đó, ông đi sâu vào việc phân tích và giải thích các nghi thức truyền thống trong văn hóa Việt Nam, đồng thời bày tỏ lo ngại về sự phai nhạt dần của những giá trị này trong xã hội hiện đại.
Tôi xin mạo muội tóm lược bài viết của
Ngài, đăng ở đây nhân dịp năm học mới.
Các bạn có thể tìm được bài viết đầy đủ này của
Ông trên net.
Ý
Nghĩa Của Việc Học Lễ
Ông Hoàng Đạo
Thúy bắt đầu bài viết bằng việc đặt ra câu hỏi: "Đi học để làm gì?" Câu trả lời của nhiều người thường rất đơn
giản: "Đi học để học đọc, học viết và học tính". Tuy nhiên, ông nhận định rằng nếu việc học chỉ
gói gọn trong ba yếu tố đó thì chưa đủ. Kiến thức kỹ thuật chỉ là phương tiện,
còn mục đích thực sự của việc học là để biết Lễ, tức là để biết cách sống, biết cách ứng xử với chính mình và
với xã hội.
Theo quan điểm
của ông: "người khác loài vật là ở
chỗ biết Lễ". Chính Lễ tạo nên sự khác biệt giữa con người
và các loài khác. Lễ không phải chỉ
là một loạt các quy tắc nghi thức mà người ta phải tuân theo một cách mù quáng,
mà nó là sự thể hiện của phẩm giá, lòng tôn trọng bản thân và tôn trọng người
khác. Khi con người biết Lễ, họ có
khả năng nhìn nhận và đánh giá đúng mực mọi việc, biết cư xử đúng đắn với người
khác và biết sống sao cho hợp đạo lý.
Lễ
Trong Quan Niệm Xưa
Hoàng Đạo Thúy
dẫn chứng rằng trong lịch sử, Lễ
từng có sức mạnh lớn đến mức có thể ngăn chặn cả chiến tranh. Ông kể lại câu
chuyện về một vị vua không dám đánh nước Lỗ vì dân nước này "biết Lễ." Từ đó, ông khẳng định rằng Lễ không chỉ là một giá trị đạo đức cá
nhân mà còn là yếu tố quyết định đến sức mạnh của cả một dân tộc. Dân tộc biết Lễ, biết yêu nước, sẵn sàng hy sinh vì
nghĩa lớn sẽ tạo nên sức mạnh vô địch, không dễ bị khuất phục.
Tuy nhiên,
Hoàng Đạo Thúy cũng nhận thấy rằng nhiều người đã hiểu nhầm Lễ nghĩa, biến nó thành những hình thức
giả dối. Ông nêu rõ rằng Lễ không
phải là sự cầu cạnh, không phải là những hành động Lễ nghĩa hình thức để mưu cầu lợi ích cá nhân. Lễ chính là việc tự trọng, tự giữ gìn phẩm giá của mình và từ đó cư
xử đúng đắn với người khác. Một người biết Lễ
là người biết điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với đạo lý và đúng
mực.
Bốn Lễ
Trọng: Quan, Hôn, Tang, Tế
Trong bài
viết, Hoàng Đạo Thúy đã giải thích rất chi tiết về bốn Lễ lớn trong đời sống người Việt: quan, hôn, tang, tế.
Mỗi Lễ đều có ý nghĩa sâu sắc và
được gắn liền với những giá trị nhân văn cao cả.
· Quan: Lễ đội mũ (quan) là một nghi thức quan trọng, biểu hiện sự trưởng
thành của người con trai. Khi một thanh niên được làm Lễ quan, tức là anh ta đã được công nhận là một người đàn ông
trưởng thành, có đủ phẩm chất để tham gia vào đời sống xã hội. Lễ này không chỉ đánh dấu sự trưởng
thành về thể chất mà còn nhấn mạnh sự trưởng thành về mặt đạo đức. Thật tiếc là
ngày nay Lễ quan không còn được giữ
gìn, điều này đã khiến cho sự suy thoái trong đạo lý và nhân cách của con người
trở nên rõ rệt hơn.
· Hôn: Lễ cưới (hôn) không chỉ là sự kết hợp giữa hai cá nhân, mà còn là
sự liên kết giữa hai gia đình. Đó là một sự tiếp nối về mặt huyết thống, tiếp
nối truyền thống gia đình. Hoàng Đạo Thúy nhận xét rằng nhiều nghi Lễ cưới hỏi ngày nay đã mất đi ý nghĩa
ban đầu, trở thành những buổi Lễ
hình thức, thiếu sự trang trọng và ý nghĩa nhân văn sâu sắc mà nó từng mang
theo.
· Tang: Lễ tang là lúc con cháu thể hiện lòng hiếu thảo đối với người đã
khuất. Tuy nhiên, Hoàng Đạo Thúy lo ngại rằng Lễ tang hiện nay đã biến tướng thành những nghi thức phô trương
hình thức, xa rời ý nghĩa nguyên thủy của nó. Tang Lễ truyền thống vốn là lúc con cháu thể hiện sự kính trọng và tưởng
nhớ đối với tổ tiên, nhưng giờ đây lại trở thành dịp để nhiều gia đình thể hiện
sự giàu có, danh tiếng.
· Tế: Lễ tế, hay việc thờ cúng tổ tiên, là một nét đẹp văn hóa, gắn kết
giữa các thế hệ. Theo quan điểm của Hoàng Đạo Thúy, tế không chỉ đơn giản là
việc cúng bái mà còn là biểu hiện của lòng thành kính, sự ghi nhớ công ơn tổ
tiên. Khi Lễ tế được thực hiện đúng
đắn, nó sẽ giúp gia đình duy trì được sự gắn bó, truyền thụ những giá trị văn
hóa và đạo đức qua các thế hệ.
Tầm
Quan Trọng Của Lễ Trong Xã Hội Hiện Đại
Hoàng Đạo Thúy
nhận định rằng sự phai nhạt của các Lễ
nghĩa truyền thống là nguyên nhân dẫn đến sự suy thoái đạo đức trong xã hội.
Ông cảnh báo rằng nếu Lễ nghĩa không
được coi trọng, xã hội sẽ rơi vào tình trạng hỗn loạn, mất phương hướng. Các
giá trị về lòng trung thành, hiếu thảo và tinh thần cộng đồng sẽ bị lãng quên,
thay vào đó là sự ích kỷ, vụ lợi cá nhân.
Bằng cách nhấn
mạnh tầm quan trọng của Lễ trong đời
sống xã hội, Hoàng Đạo Thúy mong muốn khôi phục lại những giá trị tốt đẹp của
truyền thống. Ông cho rằng hình thức Lễ
có thể thay đổi theo thời gian, nhưng tinh thần của Lễ phải luôn được giữ gìn. Điều này không chỉ giúp cá nhân sống
đúng đạo lý mà còn góp phần xây dựng một xã hội hòa bình, thịnh vượng.
Kết Luận
Chữ "Lễ" trong văn hóa Việt Nam không
chỉ là một khái niệm về hình thức, mà là một hệ giá trị toàn diện, bao gồm đạo
đức, tư tưởng và cách ứng xử của con người. Hoàng Đạo Thúy, thông qua bài viết
của mình, đã khẳng định rằng sự suy đồi của Lễ nghĩa không chỉ là vấn đề cá nhân mà còn là vấn đề của cả xã
hội. Ông kêu gọi mọi người, đặc biệt là thế hệ trẻ, cần phải ý thức rõ hơn về
tầm quan trọng của Lễ, để từ đó biết
cách sống, biết cách hành xử sao cho xứng đáng với các giá trị truyền thống mà
cha ông đã truyền lại.
Như vậy, Lễ không phải là thứ chỉ để đọc, học và nói cho
biết, mà Lễ là nền tảng để con người hoàn thiện bản thân và đóng góp cho xã hội.
Trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng như bây giờ, việc giữ gìn và phát
huy những giá trị của chữ "Lễ"
là điều hết sức cần thiết để giữ cho chúng ta một bản sắc, một giá trị đạo đức
bền vững.