Tản mạn thú uống trà người Việt ta

 

Bán dạ tam bôi tửu,
Bình minh số trản trà.
Nhất nhật cứ như thử.
Lương y bất đáo gia

 Lê Hữu Trác

 

Mỗi sớm pha ấm trà

Niềm vui đến chật nhà

Hương bốn mùa gói lại

Gửi tặng người đường xa.

(Phạm Thuận Thành)

 

Người Việt ta dù cầu kỳ nhưng chả rườm rà như người Nhật (trà Đạo), hay Trung Quốc (Kungfu Cha). Phong cách thưởng thức trà của người Việt mình mang một sắc thái rất riêng, ghi đậm dấu ấn bản sắc Việt – đó là trang trọng mà nôm na (tôi tạm đặt thế). Các Cụ xưa cũng cho rằng người Việt uống trà là cả một nghệ thuật. Với mỗi một loại trà khác nhau lại có cách uống khác nhau, kỹ năng pha chế hay rót tách trà cũng vì thế mà không giống nhau.

Người Việt có cách ẩm trà rất riêng, rất độc đáo. Các Cụ xưa cho rằng uống trà là một nghệ thuật, mà nghệ thuật thì phi công thức. Vì lẽ ấy từ xa xưa, các Cụ khi uống trà thường đưa tách trà qua mũi để tận hưởng hương vị trà tựa như tây lông uống rượu vang vậy.  Sau đó họ mới hạ dần xuống miệng, môi nhấp ngụm nhỏ thấy chát đắng, chân răng cảm nhận như chặt lại, miệng chép liền mấy cái để thấy vị ngọt dịu nơi đầu lưỡi. Mắt lim dim thưởng hậu và đánh giá chén trà một cách thâm thuý.

Một chén trà ngon thể hiện cái tâm, cái tình của người pha trà. Để có được một chén trà ngon, tròn, đẹp cả hương lẫn sắc người pha trà phải rất chú tâm. Họ phải đặt hết tình cảm, tâm tư của mình vào việc pha trà và coi đó như một thú vui tao nhã. Không ai có thể pha một tấm trà ngon khi giận giữ. Chỉ sau khi nguôi ngoai người ta mới có thể ngồi uống trà như một cách thiền “chính niệm” vậy.

Bạn bè thân quen tới nhà, cơm rượu gì chưa nhắc, nhưng phải pha ấm trà ngon để hàn huyên là phải có. Những nhà theo lối xưa, trên bàn trà phòng khách luôn có trữ sẵn lọ kẹo lạc, dồi, mấy phong đậu xanh hoặc chút mứt sen (ngày xưa còn có chè lam)... để đãi khách, thưởng trà. Hiếm lắm, những người bạn tri giao gặp gỡ thì càng không thể thiếu được ấm trà ngon, giấu kỹ, để dành đem ra đãi bạn... Ấy là tôi nói đến những dịp trang trọng để thưởng trà một cách cấu kỳ. Còn thì nhiều dịp, nhiều cớ để thưởng thức thứ thức uống này trong cuộc sống bận rộn nên thành đơn giản đi nhiều.

Trà đạo ở Việt Nam không phổ biến. Lý do bởi người thưởng trà không coi uống trà là đạo. Họ uống trà để giao lưu hoặc đơn giản nhất là để tráng miệng. Thế nên, trà được đà cứ len lỏi, xâm nhập vào mọi ngóc ngách của đời sống mà vì thế phụ nữ cũng chả kém trong việc thưởng trà.

Trà xanh (mới hái) và trà mạn (sao khô) là hai dạng nguyên chất và phổ biến nhất. Dọc khắp Bắc – Trung – Nam, trà được trưng dụng từ trong nhà ra đến vỉa hè, ngày thường cũng như mọi dịp lễ hỏi hay buổi đàm đạo…

Hãm chè vô cùng đơn giản. Tuy nhiên để ngon thì không phải ai cũng biết cách. Trà tươi chỉ việc rửa sạch, đun sôi nhưng đừng để quá lâu kẻo đắng. Trà mạn phải tráng qua một lượt nước nóng để gạn bỏ bụi mốc như nhiều người lầm tưởng, thật ra đây là đánh thức trà (làm vậy cho trà nở ra, lúc này đã có hương thơm của trà rồi – nước lúc này chỉ cần 5 – 60 độ là được). Sau đó họ sẽ tưới nước sôi bên ngoài ấm tích trong khi hãm để cấp đủ nhiệt. Nước pha trà phải sôi, nhưng khi rót nước vào ấm thì không được dội nước sôi đó, mà để nó nguội chút như 90 độ là chuẩn.

Người sành sỏi còn sưu tầm nhiều dụng cụ thưởng thức trà như: ấm, chén, chén chuyên, lọ đựng trà, thìa đong... và tuyển chọn những loại tuyệt hảo để thỏa mãn thú thưởng trà của mình. Còn với người lao động, chỉ cần ly trà ấm nóng mùa đông hoặc bỏ thêm vài ba viên đá (trà đá) giải khát mùa hè là đủ.

Âu cũng là dăm ba câu bi bô về một thú chơi để mọi người nhìn ngắm.

Làng  xưa  như  mộng  trong  ngần

Can qua chưa dứt, yên phần mừng thay

Bao giờ lều cỏ núi mây

Pha trà nước suối, gối say đá mềm

(Nguyễn Trãi)