Tài liệu lấy từ cuốn Việt Nam Văn hóa Sử cương của Đào Duy Anh, bản in 14/08/1938 ở Huế:
Ấm
thọ, ấm sinh
Các triều
Lý, Trần, Lê vẫn có lệ thừa ấm, hễ con các quan thì lại được bổ
làm quan. Ở triều Lê vẫn có lệ thừa ấm, có khoa nhiệm tử, cốt lấy
con các quan mà bổ dụng.Xét phương pháp dụng nhân của lịch triều thì
là thấy đồng thời vẫn có hai đường: một là theo thế tập, hai là
theo nhân tài.
Triều Nguyễn
cũng có lệ tập ấm phàm quan chính nhất phẩm thì còn được tập ấm
theo hàng tùng lục, gọi là ấm thọ, đó là bực cao nhất; còn bực
thấp nhất thì các quan tùng ngũ được một người con tập ấm gọi là
ấm sinh.
Tuy nhiên,
phép thế tập ở nước ta không giống như phép thế tập của quý tộc
các nước châu Âu, vì lệ tập ấm chỉ hưởng được một hai đời...
Các chọn nhân
tài thì mỗi đời một khác. Ngoài chế độ khoa cử đặt từ triều Lý
thì các triều Lý, Lê lại có phép tiến cử và phép bảo cử, phàm
các quan to ai cũng phải cử một người có tài đức hoặc người có danh
vọng để triều đình bổ dụng.
Dân chi
phụ mẫu
Các quan tại
triều là những người giúp đỡ nhà vua mà đảm đương quốc chính. Các
quan ngoại chức (tỉnh, phủ, huyện, châu) vâng mệnh thay mặt vua để cai
trị nhân dân.
Bởi thế nên
các quan cũng như nhà vua, người dân thường gọi là cha mẹ dân...là
hạng người có những đặc quyền xứng đáng với tư cách 'dân chi phụ
mẫu'.
Quan không
phải chịu thuế thân; ngoài tiền lương quan còn có tiền dưỡng liêm cấp
cho các quan địa phương khi họ túng thiếu để họ khỏi nhũng lạm của
dân.
Quan lại tuy
nhiều đặc quyền song cũng không phải là ở trên pháp luật.
Chống địa phương chủ nghĩa
Nhà vua sợ
các quan lạm dụng những đặc quyền ấy mà vũ uy tác tệ cho nên
đã đặt ra nhiều điều lệ để chế tài các quan.
Ví dụ pháp
luật cấm quan địa phương không được thụ nhiệm ở tỉnh nhà hay ở nơi
cách nhà không đầy 500 dặm để cho thân thích bằng hữu khỏi cậy thế
cậy thần mà làm ngang.
Cấm quan không
được lấy vợ trong trị hạt vì sợ gia đình nhà vợ nhũng nhiễu.
Cấm không cho
tậu ruộng vườn nhà cửa trong trị hạt vì sợ quan hiếp bách kẻ trị
hạ để mua rẻ.
Cấm không
được tư giao với đàn bà con gái trị hạt để đừng treo gương xấu cho
nhân dân.
Cấm quan lại
hồi hưu không được lui tới cửa công để thỉnh thác cầu cạnh.
Ngoài ra nhiều điều trừng trị các quan hối lộ và nịch
chức, nếu thi hành cho nghiêm mật cũng có thể tránh được những tệ
tham quan ô lại làm cực khổ nhân dân.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét